ลอยกระทง พิธีกรรมอันล้ำค่า สืบสานวัฒนธรรมไทย

กระทง สัญลักษณ์แห่งความเคารพต่อแม่น้ำและพระแม่คงคา อันเป็นประเพณีที่สืบทอดมายาวนานในประเทศไทย ประเพณีนี้มีการเฉลิมฉลองทุกปีในช่วงเทศกาลลอยกระทง ซึ่งตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติไทย (มักจะตรงกับเดือนพฤศจิกายน)

ตำนานการลอยกระทง

มีตำนานเล่าขานถึงที่มาของประเพณีลอยกระทงว่า ในสมัยกรุงสุโขทัย อันเป็นยุครุ่งเรืองทางศิลปวัฒนธรรม พระนางจันทราวดี พระสนมเอกของกษัตริย์พระร่วง ได้ประดิษฐ์กระทงจากใบตองที่ประณีตสวยงาม เพื่อลอยถวายพระพุทธบาทที่ประดิษฐานอยู่กลางแม่น้ำ เมื่อกษัตริย์ทอดพระเนตรเห็นกระทงอันวิจิตรบรรจง จึงโปรดเกล้าฯ ให้จัดให้มีการลอยกระทงเป็นประเพณีสืบต่อมา

ความสำคัญของการลอยกระทง

การลอยกระทงมีความสำคัญทั้งในแง่ของความเชื่อและวัฒนธรรม ประการแรก เป็นการขอขมาพระแม่คงคา เนื่องจากแม่น้ำเป็นแหล่งน้ำที่ใช้หล่อเลี้ยงชีวิตมนุษย์และสิ่งมีชีวิตทั้งหลาย การลอยกระทงเป็นการแสดงความขอบคุณและขอขมาในสิ่งที่มนุษย์ได้กระทำต่อแม่น้ำตลอดปี

ประการที่สอง เป็นการบูชาพระพุทธบาท ณ แม่น้ำนัมมทามหานที โดยเชื่อว่าเป็นการสร้างบุญกุศล และอุทิศส่วนกุศลให้กับผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งบรรพบุรุษของตนเอง

ประการที่สาม เป็นการสืบสานวัฒนธรรมไทย การลอยกระทงเป็นประเพณีที่สืบทอดกันมายาวนาน ช่วยรักษาและเผยแพร่วัฒนธรรมอันดีงามของไทยให้คงอยู่

วิธีการลอยกระทง

ขั้นตอนการลอยกระทง
1. ประดิษฐ์กระทงจากวัสดุธรรมชาติ เช่น ใบตอง หรือวัสดุอื่นๆ ที่ย่อยสลายได้ง่าย
2. ตกแต่งกระทงด้วยดอกไม้ ธูป เทียน และสิ่งของอื่นๆ เพื่อเพิ่มความสวยงาม
3. นำกระทงไปลอยในแม่น้ำ โดยให้ใจลอยน้ำไปด้วย
4. อธิษฐานสิ่งที่ปรารถนาหรือระลึกถึงผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว

ข้อแนะนำสำหรับการลอยกระทง

เพื่อให้การลอยกระทงเป็นไปอย่างปลอดภัยและถูกต้องตามประเพณี มีข้อแนะนำดังนี้

วัสดุที่ใช้ประดิษฐ์กระทง ควรใช้วัสดุธรรมชาติที่ย่อยสลายง่าย เช่น ใบตอง กลีบบัว กระดาษสา โฟมหรือพลาสติกที่ย่อยสลายได้ แต่ละปีมีปริมาณขยะที่เกิดจากกระทงใบตองมากถึง 15-20 ล้านใบ และปริมาณขยะจากโฟมและพลาสติกอีกกว่า 10 ล้านชิ้น ที่ยากต่อการย่อยสลาย

ขนาดของกระทง กระทงที่ดีไม่ควรมีขนาดใหญ่เกินไป เพราะอาจเป็นอันตรายต่อสัตว์น้ำและกีดขวางการสัญจรของเรือได้ ขนาดกระทงที่เหมาะสมควรมีเส้นผ่านศูนย์กลางไม่เกิน 1 เมตร

สิ่งของที่ใส่ในกระทง ควรใส่สิ่งของที่ไม่เป็นอันตรายต่อสิ่งแวดล้อม เช่น ดอกไม้ ธูป เทียน หรือสิ่งของอื่นๆ ที่ย่อยสลายได้ง่าย หลีกเลี่ยงการใส่เหรียญหรือสิ่งของมีค่าลงในกระทง

สถานที่ลอยกระทง ควรลอยกระทงในสถานที่ที่เหมาะสม เช่น ท่าน้ำหรือจุดที่กำหนดไว้ ไม่ควรลอยกระทงในบริเวณที่มีกระแสน้ำไหลเชี่ยวหรือเป็นจุดที่เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุ

ข้อดีของการลอยกระทง

การลอยกระทงมีข้อดีหลายประการ ได้แก่

• เป็นการสืบสานวัฒนธรรมไทย ช่วยรักษาและเผยแพร่วัฒนธรรมอันดีงามของไทยให้คงอยู่
• เป็นการสร้างความสามัคคี เมื่อผู้คนมารวมตัวกันเพื่อลอยกระทง จะช่วยสร้างความสามัคคีและความสัมพันธ์ที่ดีในชุมชน
• เป็นการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม เมื่อใช้วัสดุธรรมชาติในการประดิษฐ์กระทง และหลีกเลี่ยงการใส่สิ่งของที่เป็นอันตรายลงในกระทง จะช่วยลดปริมาณขยะและรักษาสิ่งแวดล้อมได้
• เป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยว ประเพณีลอยกระทงเป็นกิจกรรมสำคัญที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวจากทั่วโลก ช่วยกระตุ้นเศรษฐกิจในท้องถิ่น

ข้อเสียของการลอยกระทง

อย่างไรก็ตาม การลอยกระทงก็มีข้อเสียอยู่บ้าง เช่น

• อาจก่อให้เกิดมลพิษ หากใช้โฟมหรือวัสดุที่ไม่ย่อยสลายในการประดิษฐ์กระทง อาจก่อให้เกิดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อมได้
• อาจกีดขวางการสัญจรทางน้ำ หากลอยกระทงในปริมาณมากและในบริเวณที่ไม่เหมาะสม อาจกีดขวางการสัญจรทางน้ำได้
• อาจเกิดอุบัติเหตุ หากลอยกระทงในบริเวณที่มีกระแสน้ำไหลเชี่ยวหรือเป็นจุดที่เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุ อาจเกิดอันตรายต่อผู้ลอยกระทงได้

ตารางเปรียบเทียบข้อดีและข้อเสียของการลอยกระทง

วิธีการแก้ไขข้อเสียของการลอยกระทง

เพื่อแก้ไขข้อเสียของการลอยกระทง สามารถทำได้โดย

• ใช้โฟมหรือพลาสติกที่ย่อยสลายได้ในการประดิษฐ์กระทง
• ลอยกระทงในปริมาณที่เหมาะสมและในบริเวณที่กำหนด
• ลอยกระทงในบริเวณที่มีกระแสน้ำไหลไม่เชี่ยวและไม่เสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุ

ตารางสถิติการลอยกระทงในประเทศไทย

จากตารางจะเห็นได้ว่า จำนวนกระทงที่ลอยในแต่ละปีมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยในปี 2561 มีการลอยกระทงมากถึง 19-24 ล้านกระทงใบตอง และ 15 ล้านชิ้น โฟมและพลาสติก

บทสรุป

ประเพณีลอยกระทงเป็นพิธีกรรมอันล้ำค่าที่สืบสานวัฒนธรรมไทยมาอย่างยาวนาน มีความสำคัญทั้งในแง่ความเชื่อและวัฒนธรรม ควรมีการรักษาและส่งเสริมให้ประเพณีนี้คงอยู่สืบไป โดยคำนึงถึงการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและความปลอดภัยเป็นสำคัญ